Koniec wojny

Niepostrzeżenie nadszedł maj. Dni stawały się coraz dłuższe i cieplejsze, a step znów się zazielenił. Któregoś razu, gdy Janka szła z wiadrami w stronę Irtysza, zobaczyła nagle, nadbiegającą z naprzeciwka, młodą Rosjankę. Dziewczyna miała policzki zaróżowione z wysiłku, a chustka zsunęła jej się z głowy i powiewała za nią jak kolorowa flaga. Ledwo mogła złapać oddech, ale mijając Jankę wykrzyczała głośno:

- Wajna zakancziłas! Wyigralim!

Był 9 maja 1945 roku. Armia Czerwona dotarła do samego bierłoga gitlerowskawa faszyzma. Adolf Hitler oraz część jego najbliższych współpracowników popełniło samobójstwo, a Niemcy podpisały wreszcie akt bezwarunkowej kapitulacji.

Janka przez chwilę nie mogła w to uwierzyć. Przystanęła zdezorientowana i spojrzała za oddalającą się dziewczyną. Kiedy dotarło do niej w pełni znaczenie tych kilku słów, które właśnie usłyszała, poczuła jak ogarnia ją fala niepohamowanej radości. Chwyciła puste wiadra i zakręciwszy się na pięcie także puściła się biegiem w stronę miasteczka.

Wkrótce w całym Irtyszysku słychać było najnowsze wiadomości. Ludzie nie mówili już o niczym innym, jak tylko o końcu wojny. Z głośników bezustannie płynęła melodia międzynarodówki, przerywana tylko co jakiś czas przez podekscytowany głos komentatora, wychwalającego męstwo oraz odwagę żołnierzy radzieckich, którzy już 2 maja zdobyli Berlin i na Bramie Brandenburskiej zatknęli czerwony sztandar. Niemal natychmiast ustanowiono nowe odznaczenie, Medal za Zdobycie Berlina, którym uhonorowano ponad milion uczestników i dowódców szturmu, w tym również kilka tysięcy polskich żołnierzy z armii generała Berlinga.

Następnego dnia w Irtyszysku zorganizowano specjalny wiec, aby oficjalnie przekazać najnowsze wiadomości wszystkim mieszkańcom. Janka także planowała się tam wybrać, więc Regina na tę okazję uszyła jej taftową spódniczkę z podszewki starego futra i bluzkę z ostatniego prześcieradła jakie im jeszcze zostało. Przy kołnierzyku wyhaftowała małe, kolorowe kwiatki, które były jedyną ozdobą tego skromnego stroju. Niestety w ferworze przygotowań, podekscytowana Janka, podczas prasowania, zamiast odstawić ciężkie żelazko na podłogę, położyła je wprost na taftową spódniczkę. Po chwili w pomieszczeniu zaczął się unosić swąd spalenizny. Zanim ktokolwiek się zorientował skąd pochodzi, było już za późno. W materiale ziała wielka dziura o brązowych, nadpalonych brzegach. Widząc to Janka wpadła w prawdziwą rozpacz. Siedziała na podłodze ze zniszczoną spódnicą i nie mogła przestać płakać. Na nic się zdało pocieszanie jej przez matkę i siostrę. Kiedy nie ma się prawie nic, nawet stara podszewka staje się skarbem, a jej strata prawdziwą katastrofą. W końcu, słysząc te lamenty, przyszła do nich Marusia i widząc rozpacz Janki, zaproponowała, że pożyczy jej na tę okazję swoją sukienkę. Janka poszła na wiec, ale utrata spódniczki zmniejszała chwilowo radość z całego wydarzenia, jakim było oficjalne zakończenie wojny. Zresztą jak się wkrótce okazało, dla większości zesłanych Polaków nie oznaczało to wcale końca tułaczki i poniewierki. Ich sytuacja na razie w ogóle się nie zmieniła, gdyż ustalając w odległej Jałcie warunki pokoju, zupełnie pominięto kilka milionów deportowanych i więzionych w łagrach obywateli krajów zajętych przez ZSRR od września 1939 roku. Początkowo wydawało się wprawdzie, że teraz już nic nie stanie na przeszkodzie ich wyjazdu i powrotu do ojczyzny, ale rzeczywistość i biurokracja komunistyczna szybko pokazały jak bardzo mylne było to przeświadczenie. Kiedy minęła euforia wywołana zwycięstwem, skończyły się wiece i potańcówki, a naczelnicy wytrzeźwieli, kazano po prostu wrócić wszystkim do pracy. Koniec wojny to jedno, a budowa i umacnianie zdobyczy światowego socjalizmu to przecież zupełnie, co innego! Pytania polskich zesłańców były zazwyczaj zbywane milczeniem albo bardzo niekonkretnymi obietnicami.

- Uwidim, uwidim. Nie ma rozkazu z Moskwy, nie ma wyjazdu. Tjepier, wam nada żdać.

Od chwili deportacji Polacy byli w zasadzie odcięci od wiarygodnych informacji o tym, co dzieje się w ich kraju. Do Kazachstanu dochodziły jedynie strzępy wiadomości, a zakończenie wojny jeszcze pogłębiło tę dezinformację. Większość zesłańców nie zdawała sobie nawet sprawy z tego, że powrót do ojczyzny, którą znali jest już niemożliwy.

Polska jako kraj była okaleczona i zrujnowana, tak samo jak jej mieszkańcy. Przepadła niemal połowa majątku narodowego, a większość jej najbardziej wartościowych obywateli straciło życie lub wyemigrowało za granicę. W Londynie nadal jeszcze działał polski rząd na uchodźctwie, ale niemal wszystkie jego postulaty odnośnie Polski i jej obywateli, odrzucane były nawet przez niedawnych sojuszników. W Warszawie natomiast powstał marionetkowy Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, całkowicie podporządkowany Moskwie, który z niespotykaną brutalnością zaczął zwalczać swoich przeciwników. Rozpoczęły się prześladowania, kolejna fala zsyłek i mordowanie wszystkich tych, którzy nie złożyli broni i występowali przeciwko nowej władzy. Propaganda komunistyczna przedstawiała ich jako kolaborantów i bandytów, którzy stają na drodze odbudowy państwa. W dodatku polskie podziemie było teraz rozbite i rozczłonkowane na wiele mniejszych, często nieprzychylnie do siebie nastawionych organizacji, co tylko ułatwiało Urzędowi Bezpieczeństwa walkę z nimi. Poza tym Polska utraciła prawie jedną piątą swojego dawnego terytorium, na rzecz ZSRR. Tej straty z pewnością nie mogły zrekompensować zniszczone i rozgrabione Ziemie Odzyskane na zachodzie i północy. Zmiany granic przedwojennej Polski spowodowały przymusowe migracje kilku milionów ludzi- nie tylko Polaków, ale także Niemców, Ukraińców, Białorusinów, Litwinów. O tym wszystkim, w Irtyszysku, nikt nawet nie słyszał.