Głód

Trudno komuś opowiedzieć głód. Trudno odtworzyć słowami tę zimną, ssącą, dotkliwą pustkę, którą się nosi w sobie. W sobie? Nie. Źle mówię. Siebie wtedy nie ma. Jest tylko głód, a dookoła niego jakieś zziębnięte, bezsilne, śpiące coś, które strasznie trudno zmusić do jakiegokolwiek wysiłku, słowa, myśli.

Marta Rudzka "W domu niewoli"

 

W tym samym czasie, gdy Polaków odmawiających przyjęcia obywatelstwa skazywano na karę łagru, powstała nowa organizacja mająca na celu pomoc pozostałym zesłańcom. Związek Patriotów Polskich, ideologicznie był całkowicie podporządkowany komunistycznej władzy, a przewodziła mu charyzmatyczna Wanda Wasilewska. Niepozorna, niemal czterdziestoletnia kobieta o smutnych oczach i zmęczonej twarzy. W wiecznym ruchu, zawsze otoczona wianuszkiem komunistycznych dygnitarzy. Z woli Stalina, który miał do niej słabość, jeździła po Kraju Rad agitując umęczonych, wynędzniałych zesłańców, że jedyna droga do wolnej Polski, to droga rewolucji proletariackiej, przyjaźni polsko-radzieckiej i kolektywnej walki przeciwko wspólnemu wrogowi, czyli faszystowskim Niemcom. U wielu budziła niechęć jej polityczna naiwność i zaślepienie komunistyczną propagandą. Zarzucano jej zdradę, gdyż z własnej woli przyjęła obywatelstwo radzieckie. Ale mimo wszystkich kontrowersji jakie budziła, nie wolno zapomnieć, że to właśnie dzięki jej Związkowi powstawały na zesłaniu polskie szkoły i sierocińce, wydawano polskie podręczniki i zachęcano do działalności kulturalnej i oświatowej.

Niestety wszystkie te przedsięwzięcia w nikłym stopniu dotyczyły mieszkańców

Irtyszyska, który był zbyt oddalony od Pawłodaru i innych obwodowych miast. Poza tym społeczność polska była tam teraz dość mała. Zostali głównie polscy Żydzi i Ukraińcy. Po zamknięciu stołówki i osadzeniu w więzieniu członków Komitetu Polskiego ludzie stali się nieufni i podejrzliwi. Część wyjechała z Irtyszyska, gdy jeszcze wydawano przepustki, a ci którzy zostali i uniknęli aresztowania, zamknęli się w domach i stronili od innych. Nie było już spotkań, wspólnych modlitw i uroczystości. Ich mała diaspora rozpadła się raz na zawsze. Od tej chwili każdy zdany był wyłącznie na siebie. Kiedy przyjeżdżały dary zawsze pojawiał się ten sam problem: jak je sprawiedliwie rozdzielić. Niezmiennie bowiem liczba potrzebujących znacznie przewyższała liczbę konserw, worków z kaszą i sztuk odzieży, które przychodziły w transportach. Już od początku niewielkie były szanse, że cokolwiek z tego dotrze do Irtyszyska. A jeszcze mniejsze na to, że tę pomoc otrzyma dwójka, pozbawionych opieki sierot, takich jak Janka i Basia. Ich położenie, z dnia na dzień, było coraz trudniejsze. Gdy zostały same, wszystko, co wcześniej wydawało się przygodą, teraz stało się nagle warunkiem przeżycia. Zdobycie opału, wyprawy po chrust i krowie placki na kiziak zaczęły być ich codziennym obowiązkiem. Już wcześniej, wiosną czy latem, nieraz szły na step szukać dzikiej cebuli i szczawiu albo zbierać czypiszkę, czyli cierpkie owoce głogu, które później suszyły i zaparzały zamiast herbaty. Ale teraz przestało to być zabawą. Wszystko, co znalazły albo dostały, a nadawało się do spożycia, pochłaniały niemal natychmiast, bo odkąd zlikwidowano stołówkę i skończyły się mizerne zapasy zrobione przez matkę i ciocię Zosię, ciągle chodziły głodne. Zazwyczaj było to nieprzyjemne ssanie w żołądku, które jednak po jakimś czasie Janka nauczyła się ignorować. Ale czasami zamieniało się w nudności, zawroty głowy i mroczki przed oczami, które utrudniały pracę i normalne funkcjonowanie. Obsesyjne myśli o żywności towarzyszyły jej niemal bez przerwy. Jeśli jeszcze w ogóle cokolwiek wspominała ze swojego poprzedniego życia, było to tylko i wyłącznie, jedzenie. Gdy próbowała myśleć o jakichś przyjemnych rzeczach, niemal zawsze był to talerz parującej zupy albo świeżo wypieczony bochenek chleba. Tak jakby nagle cały ich świat skurczył się tylko do tego jednego aspektu: pożywienia, a właściwie jego ciągłego braku. Dość szybko nauczyła się, że picie gorącej wody pozwala choć na chwilę złagodzić uczucie natrętnego burczenia w brzuchu. Ale czasami była już tak głodna, że lizała grudki soli, żeby oszukać buntujący się żołądek. Do ich podstawowego jadłospisu należały teraz kartoszki i robiona z nich mamałyga. Ziemniaki gotowało się dość długo w dużym garnku, a gdy już były miękkie, zamiast odlać wodę, dosypywało się do niej łyżkę mąki. Na koniec trzeba było ugnieść wszystko tłuczkiem. Powstała w ten sposób szara, wodnista breja była w miarę sycącym posiłkiem, ale i tak zawsze było jej zbyt mało, by obie mogły się najeść do sta.

Gdy nastała zima ich życie zaczęło ograniczać się jedynie do przetrwania kolejnego dnia. Byle przetrzymać do wieczora, nie zamarznąć i znaleźć cokolwiek, co można zjeść. Pewnego dnia Janka złapała się na tym, że zupełnie przestała zastanawiać się, co będą robić po wojnie. Już nawet nie myślała o tym, czy wojna w ogóle kiedyś się skończy. A wspomnienia o czasie sprzed zesłania stały się już tak odległe i nierealne, że chwilami nie była już nawet pewna czy po prostu tego wszystkiego nie wymyśliła.